Chủ động phòng chống hạn ngay từ bây giờ cho sản xuất hè thu và vụ mùa

Nguy cơ nắng nóng và hạn hán nghiêm trọng:
Theo dự báo của Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) cho biết, nhiệt độ không khí năm 2023 sẽ là năm cao nhất so vói tất cả các năm trước đây. Nhiệt độ không khí cao bao giờ cũng đi kèm với nắng nóng gay gắt, ẩm độ không khí thấp, trời ít mưa. Hiện tượng thời tiết xảy ra như vậy là do sự quay trở lại của ELNino.

ELNino là pha nóng, LaNina là pha lạnh. Sự chuyển pha sang ELNino là sự biểu hiện của nắng nóng và nhiệt độ cao. Từ đó, có thể nói, năm 2023 sẽ là năm nắng nóng đến sớm, kéo dài, nhiệt độ không khí cao hơn so với nhiều năm trước đây, trời ít có mưa và hạn hán sẽ xẩy ra nghiêm trọng. Tất cả đều do biến đổi khí hậu gây ra, dẫn đến hiện tượng thời tiết xẩy ra mang tính chất cực đoan, xuất hiện chóng vánh, ít có sự giao thoa chuyển mùa như ngày xưa.

Trong nước, theo dự báo của Trung tâm Khí tượng – Thuỷ văn Quốc gia, mùa hè năm nay nắng nóng và nhiệt độ không khí cao sẽ đến sớm hơn so với những năm trước đây. Nhiệt độ không khí cao hơn trung bình nhiều năm (TBNN) từ 0,5 – 1,00C. Ngay từ giữa tháng 3 và cả tháng 4 năm nay náng nóng đã xuất hiện ở khu vực từ Bắc Trung Bộ trở ra, nhiệt độ không khí tại Tương Dương, Nghĩa Đàn có lúc đã vượt quá 410C. Mùa nắng nóng trước đây, mỗi lần xuất hiện thường kéo dài 3 – 5 ngày.Nhưng ngày nay sẽ kéo dài ít nhất 5 – 7 ngày và có thể còn dài hơn.

Đối với sản xuất nông nghiệp, cây trồng nào cũng cần có nước, nhất là cây lúa không thể thiếu nước tưới trong suốt cả thời gian từ sau khi gieo cấy đến chín.
Nhu cầu nước tưới trong vụ sản xuất hè thu và vụ mùa rất lớn, nắng nóng và hạn hán có khả năng xẩy ra nghiêm trọng. Trong khi đó 1061 hồ đập trong tỉnh qua khảo sát tính đến hết tháng 3/2023 cho biết, nguồn nước dự trữ  trong các hồ đập không nhiều, do suốt mấy tháng vừa qua trời ít mưa và lượng mưa vừa nhỏ, vừa xẩy ra chỉ ở một số nơi trong tỉnh.

Hiện tại trong số 102 hồ đập do các doanh nghiệp thuỷ lợi quản lý chí cỏ 4 hồ đầy nước, cùng kỳ năm 2022 có 12 hồ đầy nước; 56 có dung lượng nước đạt trên 70% dung tích thiết kế, cùng kỳ 2022 có 65 hồ; các hồ còn lại có dung lượng nước chỉ đạt từ 60% trở xuống so với dung tích thiết kế.
Hồ đập do các địa phương quản lý có 959 hồ, đập. Đến thời điểm này chỉ có 26 hồ, đập đầy nước, 933 hồ còn lại lượng nước trong hồ chỉ ở mức từ 40% trở xuống so với dung tích thiết kế.

Còn ở các công trình thuỷ lợi đầu mối tính đến ngày 13/4/2023, mực nước tại thượng lưu cống Nam Đàn là 0,20m/thiết kế 1,15m, tại cống Bến Thuỷ 0,25m / thiết kế 0,5 – 0,8m, tại cống Nghi Quang 0,05m /thiết kế 0,5 – 0,8m, tại cống Diễn Thành 0,87m / thiết kế 0,92m, tại cống Mụ Bà 10,15 / thiết kế 9,85m.
Với thực trạng nguồn nước hiện tại nói trên chỉ có khả năng phục vụ tốt cho vụ xuân từ nay đến thu hoạch, còn sau đó nguồn nước phục vụ cho sản xuất vụ hè thu và vụ mùa năm 2023 chắc chắn sẽ gặp khó khăn, nguy cơ hạn hán, thiếu nước tưới, xâm nhập mặn có thể xẩy ra sớm trên diện rộng khó tránh khỏi.
  Phòng chống hạn ngay từ bây giờ
Trong quá khứ các địa phương và bà con nông dân ta đã có nhiều kinh nghiệm về phòng chống hạn hán bảo vệ sản xuất. Nhưng mức độ nắng nóng, hạn hán, nhiệt độ không khí cao ngày càng diễn biến phức tạp hơn, cực đoan hơn, mức độnghiêm trọng lớn hơn. Vì vậy các địa phương và bà con nông dân không thể chủ quan như những đợt nắng nóng và hạn hán đã xẩy ra trước đây, mà phải khẩn trương chủ động có các biện pháp phòng chống hạn ngay từ bây giờ, đó là:

Một: Thường xuyên rà soát, kiểm kê nguồn nước hiện có trong các hồ, đập theo từng thời gian 7 – 10 ngày 1 lần để dự báo nguồn nước dự trữ trong từng hồ đập có thể tưới được cho cây trồng trong vụ hè thu, vụ mùa được bao lâu. Từ đó có kế hoạch quản lý và sử dụng nước hết sức tiết kiệm.

Hai: Thông qua kết quả kiểm kê nguồn nước dự trữ trong các hồ đập, ao hồ, mương máng, sông suối, nguồn nước tự chảy từ hệ thống thuỷnông bara Đô Lương về… để tính toán thật cụ thể nguồn nước có thể có để đảm bảo sản xuất cho vụ hè thu, vụ mùa được bao nhiêu ha ở vùng nào, trên những cánh đồng nào. Số diện tích còn lại là bao nhiêu ha khả năng không có đủ nguồn nước tưới thì nhất thiết chuyển đổi sang gieo trồng các loại cây hoa màu chịu hạn.

Ba: Từ nay đến khi thu hoạch các loại cây trồng vụ xuân, các Công ty thuỷ nông, các xã, HTXNN, các thôn bản và bà con nông dân cần tập trung tổ chức nạo nét hệ thống kênh mương lớn, nhỏ, nội đồng; các cửa cống lấy nước, bể hút các trạm bơm… đảm bảo nước chảy thông suốt từ đầu mối đến tận từng cánh đồng, thửa ruộng.
Riêng các trạm bơm điện của các Công ty thuỷ nông và của các địa phươngquản lý tranh thủ thời gian này kiểm tra, tu bổ, bảo dưỡng lại toàn bộ máy móc, dây tải điện… để các trạm bơm điện hoạt động tốt nhất trong suốt cả mùa nắng hạn.

Bốn: Tập trung lấy nước vào các hệ thống dự trữ như: đầm đìa, ao hồ, bàu biền, sông cụt, kênh mương v.v… Khi các hồ đập thuỷđiện xả để tăng nguồn nước dự trữ ngay tại đồng ruộng. Đồng thời khảo sát địa điểm để chuẩn bị lắp đặt các trạm bơm dã chiến sẵn sàng đi vào hoạt động.
Năm: Về việc sử dụng nguồn nước tưới, cần có kế hoạch phân phối nước tưới hợp lý, triệt để tiết kiệm nước. Lập lịch tưới, mức độ tưới từng đợt cho từng vùng, từng xứ đồng theo thời kỳ sinh trưởng của cây trồng. Thực hiện tưới luân phiên giữa các vùng trong cùng một hệ thống và tưới luân phiên giữa các công trình trong vùng khi gặp hạn hán nặng xẩy ra. Tất cả các địa phương nên chỉ đạo bà con nông dân áp dụng quy trình tưới nước khoa học, tiết kiệm (nông – lộ - phơi, SRI).

Sáu: Đối với những trạm bơm nước ở dọc các con sông gần biển nước lên xuống theo thuỷ triều, trước khi bơm nước phải tuyệt đối thực hiện quy trình: trước, trong khi bơm phải kiểm tra nguồn nước, nếu độ mặn đến ngưỡng không cho phép theo quy định thì phải ngừng bơm ngay để không làm chết cây.

Bảy: Trước khi thu hoạch lúa xuân chính quyền các địa phương cần có biện pháp ngăn cấm bà con nông dân tháo khô nước trong ruộng để dễ dàng thu hoạch lúa. Đồng thời khuyến khích bà con nông dân nên gieo cấy các giống lúa càng ngắn ngày càng tốt để góp phần hạn chế sử dụng nước trong cả thời gian dài.
Tám: Đối với các loại cây công nghiệp và cây ăn quả dài ngày, biện pháp phòng chống hạn tốt nhất, dễ làm nhất, phổ biến, đó là: tận dụng lá khô, cỏ khô, rơm rạ tấp tủ vào gốc cây để vừa giữ ẩm, vừa chống bốc hơi từ đất lên không khí. Nơi nào có điều kiện, có mạch nước ngầm thì khoan giếng lấy nước để tưới, đắp ngăn khe suối tích nước lại, phát triển mạng lưới bơm nhỏ để tưới nước di động.

Riêng đối với cây chè, ngoài việc tấp tủ gốc, tưới nước (nếu có điều kiện), nhất thiết không hái chè bằng máy vào thời điểm nắng nóng và hạn hán nghiêm trọng sẽ làm cây chè khô héo, tàn lụi nhanh.
Chín: Sở NN & PTNT thường xuyên phối hợp với các công ty thuỷ điện để thống nhất kế hoạch, thời gian xả nước khi nào, trong trường hợp nào, ở đâu để giúp bà con nông dân chống hạn.
Việc xả nước ở các hồ đập thuỷ điện cần được thông báo trước ít nhất 1 – 2 ngày cho các cơ sở sản xuất biết để có kế hoạch bơm nước, lấy nước vào ruộng.